معنی باغ گمشده

جواد مجابی

جواد مجابی (ققنوس)

جواد مجابی

اثری از فرانسوا موریاک

گمشده. [گ ُ ش ُ دَ / دِ] (ن مف مرکب) مفقود. فقید. یاوه. یافه. هرزه. خله. گم گشته. (یادداشت مؤلف). ضالَّه. (دهار) (منتهی الارب). ضال َّ. (ترجمان القرآن):
ای گمشده و خیره و سرگشته کسایی
گواژه زده بر تو امل ریمن و محتال.
کسایی.
هر سر که کند قصد که تا سر بکشد زو
سر گمشده بیند چو کشد دست به سر بر.
سنایی.
تو عمر گمشده ٔ من به بوسه باز آور
که بخت گمشده ٔ من زمانه بازآورد.
خاقانی.
دل گمشده ام کجا ندانم
جای دل گمشده تو دانی.
خاقانی.
گم شد آن گنج جوانی که بسی کم کم داشت
از پی گمشده تاوان به خراسان یابم.
خاقانی (دیوان ص 296).
ای گمشده آهوی ختایی
هم ز آبخور ختات جویم.
خاقانی.
چون گمشده دید هم ترازو
گه دست گزید و گاه بازو.
نظامی.
من گمشده ام مرا مجوئید
با گمشدگان سخن مگوئید.
نظامی.
بخشایش الهی گمشده ای را در مناهی چراغ توفیق فرا راه داشت. (گلستان سعدی).
- گمشده بخت، بدبخت. بی بخت:
ایاگمشده بخت و بیچارگان
همه زار و غمخوار و آوارگان.
فردوسی.
ز گرگین سخن رفت با شهریار
از آن گمشده بخت بدروزگار.
فردوسی.
که ای گمشده بخت از آزادگان
که گم باد گودرز گشوادگان.
فردوسی.
- گمشده ٔ لب دریا، کنایه از کسی که شناوری و آب ورزی نداند و در آب غرق شود. (برهان):
گوهری کز صدف کون و مکان بیرون است
طلب از گمشدگان لب دریا میکرد.
حافظ.
- گمشده نام، بی نام. کسی که نام او محو شده و از بین رفته است:
یکی گمشده نام فرشیدورد
چه در بزمگاه و چه اندر نبرد.
فردوسی.

باغ. (اِ) بستان. روضه. مشترک است در عربی و فارسی و جمع آن در عربی بیغان است. (غیاث اللغات) (مهذب الاسماء). گلستان. صاحب آنندراج گوید: از مولوی حبیب اﷲخان شنیده شد که باغ لغت عربی است و بیغان جمع آن... در عرف هندیان به کاف فارسی خوانند و این از توافق لسانین بود - انتهی. محوطه ای که نوعاً محصور است و در آن گل و ریاحین و اشجار مثمر و سبزی آلات و جز آنها غرس و زراعت میکنند. (ناظم الاطباء). آبسالان. (برهان). بوستان. ج، باغات و این جمع تراشیده ٔ فارسی زبانان متعرب است. (از آنندراج). در پهلوی: باغ «مناس 269» سغدی: باغ، گیلکی: باک. فریزندی: باک، نطنزی: باگ. سرخه ای و شهمیرزادی: باک. (حاشیه ٔ برهان قاطع چ معین). حدیقه. (انجمن آرای ناصری) (برهان). جایی که در اودرختان میوه دار و گل آور باشد. (هفت قلزم). عُلجوم، باغ بسیاردرخت. (منتهی الارب). مَغلوبَه، باغ بهم نزدیک و درهم و پیچیده درخت. (منتهی الارب):
ببگماز بنشست بمیان باغ
بخورد و بیاران او شد نفاغ.
ابوشکور.
کجا باغ بینی همه راغ بود
کجا راغ بینی همه باغ بود.
ابوشکور.
آمدآن نوبهار توبه شکن
پرنیان گشت باغ و برزن و کوی.
رودکی.
شاه دیگر روز باغ آراست خوب
تختها بنهاد و برگسترد بوب.
رودکی.
شکوفه همچو شکاف است و میغ دیباباف
مه و خور است همانا بباغ در صراف.
ابوالمؤید.
فخن باغ بین ز ابر و ز نم
گشته چون عارض بتان خرم.
دقیقی.
سروتن بشستی نهفته بباغ
پرستنده با او نبردی چراغ.
فردوسی.
سوی میوه و باغ بودیش [خسروپرویز] روی
بدان تا بیابد زهر میوه بوی.
فردوسی.
چو اندر بره خور نهادی چراغ
پسش دشت بودی و در پیش باغ.
فردوسی.
دگر شارسان برکه ٔ اردشیر
پراز باغ و پر گلشن و آبگیر.
فردوسی.
خداوندا یکی بنگر بباغ و راغ و دشت اندر
که گشته از خوشی و نیکویی و پاکی و خوبی.
منوچهری.
هر کجا باغی بود آنجا بود آواز مرغ
هر کجا مرغی بود آنجا بود تیرسفین.
منوچهری.
باغ همچون تخت بزازان پر از دیبا شود
باد همچون طبل عطاران پر از عنبر شود.
عنصری.
بر دست راست این باغ حوضی است بزرگ. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 116). چون از سرای عدنانی بگذشته آید باغی است بزرگ. (تاریخ بیهقی). خواجه گفت: بایستی این باغ دیده شدی. (تاریخ بیهقی ص 346).
سوی باغ گل باید اکنون شدن
چه بینیم از بام و از پنجره.
ابونصر (از فرهنگ اسدی نخجوانی).
بود جغد خرم به ویرانه زشت
چو بلبل بخوش باغ اردی بهشت.
اسدی.
شهری نه یکی باغ پر از میوه، پر از گل
دیوار مزین همه و خاک مشجر.
ناصرخسرو.
گرنه چو یوسف شده ست گل چو زلیخا
باغ چرا بازشد دوازده ساله.
ناصرخسرو.
تین و زیتون ببین در این باغ
وان شهر امین و طور سینین.
ناصرخسرو.
ای باغ جان کزان لب به نوبری ندارم
یاد لبت خورم می سر دیگری ندارم.
خاقانی.
گویی از باغ جان رسدخبرت
بویی ای مه نمیرسد چه رسد.
خاقانی.
برسد میوه بست در باغت
که بهیچ آفتاب می نرسد.
خاقانی (دیوان چ عبدالرسولی ص 783).
عروس باغ مگر جلوه میکند امروز
که باد غالیه سای است و ابرلؤلؤ بار.
ظهیر فاریابی.
چه خوش باغیست باغ زندگانی
گر ایمن باشد از باد خزانی.
نظامی.
باغ سبز عشق کو بی منتهاست
جز غم و شادی درو بس میوه هاست.
مولوی.
سروی چو تو می باید تا باغ بیاراید
ور در همه باغستان سروی نبود شاید.
سعدی.
ابنای روزگار به صحرا روند و باغ
صحرا و باغ زنده دلان کوی دلبرست.
سعدی.
بلبل بیدل تو عمر خواه که آخر
باغ شود سبز و سرخ گل بدرآید.
حافظ.
باغ بلبل را قفس باشد چو بندد بارگل.
کاتبی ترشیزی.
ز آب و رنگ گل باغ عارضت گلچین
گمان بری که مگر بسته در نگار انگشت.
محمد قلی سلیم (از شعوری).
در باغ طبیعت نفشردیم قدم را
چیدیم و گذشتیم گل شادی و غم را.
عرفی.
چندانکه بهار است و خزان است در این باغ
چشم دل شبنم نگرانست در این باغ.
صائب.
گشته دستم شاخ گل از بسکه دارد داغها
یادگار باغ نومیدیست بر سر میزنم.
میرزا فصیح (از شعوری).
|| کنایه از چهره ٔ محبوب. (ناظم الاطباء). || (ص) دلگشای. دلفریب. آراسته. (آنندراج). || (اِ) ظاهراً فردوسی در بیت ذیل باغ را بمعنای محوطه ای وسیع نظیر میدانهای ورزشی آورده است:
بباغ اندر آوردگاهی گرفت
چپ و راست هر گونه راهی گرفت
همی هر زمان اسب برگاشتی
وز ابر سیه نعره بگذاشتی.
فردوسی.
|| کنایه از بهشت. (هفت قلزم). || بهشت اصلی که خداوند تبارک و تعالی برای آدم قبل از سقوطش ترتیب داد. (فرهنگ قاموس مقدس).
ترکیب ها:
- باغ ابراهیم، در بیت ذیل شاید کنایه از گلستانی باشد که از آتش نمرود بر ابراهیم پیدا آمد:
مشعل یونس و چراغ کلیم
بزم عیسی و باغ ابراهیم.
نظامی.
- باغ باغ، کنایه از بسیار شکفته و خرم. (آنندراج):
چمن را تا نسیمت در دماغ است
ز شادی غنچه را دل باغ باغ است.
خیالی خجندی (از آنندراج).
هوس از ریاحین معطر دماغ
ز بوی چمن آرزو باغ باغ.
(اکبرنامه، از آنندراج).
- باغ بالا و آسیای پائین داشتن، کنایه از ثروتمند بودن.
- باغ بدیع، کنایه از بهشت. اشاره ٔ به بهشت. (ناظم الاطباء). کنایه از جنت المأوی. (هفت قلزم).
- باغ پر ستاره، پر از گلهای شکفته. (ناظم الاطباء).
- باغ در باغ، باغی بدنبال باغ دیگر:
باغ در باغ گرد بر گردش
خلد موسی و روضه شاگردش.
نظامی (هفت پیکر ص 114).
- باغ دیدن، گردش کردن در باغ. تفرج در گلستان:
باغ دیدن غذای روح بود.
سنائی.
- باغ رفیع، بهشت.
- باغ رنگین، گیتی و جهان. (ناظم الاطباء).
- باغ سخا، گیتی و جهان و روزگار. (ناظم الاطباء).
- || مردم صاحب همت. (ناظم الاطباء).
- باغ فردوس، باغ بهشت که هشت باب یا در دارد:
باغ فردوس است، گلبرگش نخوانم یا بهار
جان شیرین است، خورشیدش نگویم یا قمر.
سعدی.
- باغ قدس، بهشت. (ناظم الاطباء).
- باغ لیل و نهار، اشاره به باری تعالی و آفتاب. (ناظم الاطباء).
- باغ وسیع، بهشت. (ناظم الاطباء).
- چهار باغ، خیابانی که به دست ور شاه عباس کبیر در سال 1005 هَ. ق. در اصفهان احداث گردید، ابتدای این خیابان در آن عهد، عمارت منهدم شده ٔ جهان نما (در محل دروازه دولت فعلی اصفهان) بود و انتهای آن باغ و قصر هزار جریب، در محل فعلی دروازه ٔ شیراز. از قصر جهان نما تا پل اللهوردی خان بنام چهارباغ پائین و از پل مزبور تا قصر هزار جریب چهار باغ بالا نام داشته است. وجه تسمیه ٔ آن باین علت بوده که در هر یک از اضلاع شرقی و غربی دو چهار باغ پایین و بالا، چهار باغ بزرگ وجود داشته و هر باغ دارای دو عمارت بوده. دیوار باغها نیز صورت مشبک داشت و از خیابان، فضای مشجر باغها نمایان بود. (از گزارشهای باستانشناسی ج 3ص 204). و رجوع به اصفهان و همچنین آثار ایران جزو اول از ج 2 ص 67 تا 74 شود.
|| تره کاری. (هفت قلزم). || آبگیر. (هفت قلزم). || کنایه از روزگار و دنیا. (برهان قاطع) (هفت قلزم) (ناظم الاطباء). باغ جهان.روزگار. دنیا. || زراعت. (هفت قلزم).
- در باغ سبز نشان دادن، وعده های امیدبخش دادن. وعده های خوش بی اساس کردن. (یادداشت مؤلف). و رجوع به در باغ سبز نمودن شود.
- هشت باغ، کنایه ازبهشت:
ز نه خراس برون شو بکوی هشت صفت
که هست حاصل این هشت، هشت باغ بقا.
خاقانی.
داده ست قضا بهای قدرت
نه گلشن و هشت باغ درهم.
خاقانی.

باغ. (اِخ) دهی است به مرو. قریه ای است در دو فرسخی مرو که آنرا باغ و برزن نیز گویند. (از معجم البلدان) (مراصدالاطلاع) (مرآت البلدان ج 1 ص 161) (انساب سمعانی ج 1 ورق 61).

پی‌گم، گم‌نشان، مفقود، مفقودالاثر، ناپدید، خودباخته، تباه‌شده، ضایع، نابود،
(متضاد) یافته

مفقود

Irre, Verloren

زمینی که دور آن را دیوار کرده و انواع درختان در آن کاشته باشند، بوستان،
* باغ ارم: [قدیمی]
[مجاز] بهشت،
باغی مانند بهشت،
باغی که شداد ساخت: دید باغی نه باغ بلکه بهشت / به ز باغ ارم به طبع و سرشت (نظامی۴: ۶۷۶)،
* باغ بهشت:
بهشت،
باغ بسیار باصفا که از خرمی مانند بهشت باشد: در زمینی درخت باید کشت / کآورد میوه‌ای چو باغ بهشت (نظامی۴: ۵۵۱)،
* باغ خلد: [قدیمی] بهشت، باغ بهشت،
* باغ سیاووشان: (موسیقی) [قدیمی] از الحان قدیم ایرانی،
* باغ شهریار: (موسیقی) [قدیمی] از الحان قدیم ایرانی،
* باغ شیرین: (موسیقی) [قدیمی] از الحان سی‌گانۀ باربد: چو کردی باغ شیرین را شکربار / درخت تلخ را شیرین شدی بار (نظامی۱۴: ۱۸۱)،
* باغ‌وحش: محوطه‌ای که در آن انواع حیوانات اهلی و وحشی را برای تماشای مردم نگه‌داری می‌کنند،

باغ به معنی مطلق آن شامل هر نوع باغی اعم از باغ های صیفی کاری، جالیز...

بند 2- بستگی، 3- باغ؛ 4- تاکستان

باغ در خواب مردی است بزرگوار با مال و جمال. اگر بیند در وقت بهار یا تابستان باغ خرم گشته بود و در او میوه ها رسته بود و گل و یا ریاحین شکفته و آب روان و او در باغ نشسته، دلیل که مرگ او بر شهادت بود، زیرا جمله صفات بهشت است. اگر در تابستان باغی بیند معروف یا مجهول و میوه های آن شیرین بود و برگهای درختان ریخته بود، دلیل که او را با پادشاه صحبت افتد، در حالی که پادشاه از خدم و حشم بازمانده باشد. اگر بیند باغی در تابستان سبز با میوه و آب رود بیامد و باغ را از اصل برکند و خراب کرد، دلیل که پادشاه آن دیار را بیم هلاک بود یا به سبب سلطانی بزرگ از پادشاه معزول گردد. اگر بیند آتشی بیامد و درختان آن باغ را بسوخت، دلیل که پادشاه را مرگ مفاجات رسد. اگر در خواب بدید در باغ اشتران بودند، دلیل که پادشاه آن ملک بر دشمنان ظفر یابد. اگر در باغ گوسفندان دید، دلیل که از پادشاه مال و نعمت حاصل کند و هیبت عظیم پادشاه را است. اگر در آن باغ پرندگان بیند، دلیل که لشگر پادشاه بر عهد و وفا باشند اما بر ایشان اعتماد نبود. اگر بیند از آن باغ میوه جمع می کرد و به خانه می برد، دلیل که به قدر آن وی را منفعت رسد. اگر بیند که در باغ هیمه جمع می کرد، دلیل منفعت بود از پادشاه لیکن به سختی و رنج بیابد. - اب‍راه‍ی‍م‌ ب‍ن‌ ع‍ب‍دال‍ل‍ه‌ ک‍رم‍ان‍ی

اصل باغ در خواب شغل مردان بود به قدر همت اگر در باغ سبزه بیند، دلیل که کارش نیکو شود و شغل وی آراسته شود. اگر باغ از سبزه و میوه خالی بیند، دلیل که کار او نیکو گردد. اگر باغ را خرم و آراسته دید کسی او را گفت که این باغ از آن فلانست و او میوه از آن باغ می خورد، دلیل که به قدر آن از خداوند باغ منفعت یابد. اگر در وقت بهار یا تابستان باغی خراب دید، چنانکه در وی هیچ سبزه و درخت ندید، دلیل که پادشاه بر رعیت جور و ستم کند. ا گر بیند که به دست خود باغی نو ساخت و درخت نشاند و میوه برآمد، دلیل که زنی توانگر به زنی خواهد و مال و نعمت و فرزندان حاصل شود. اگر در آن باغ به وقت خود انگور دید، دلیل که مال و منزلت یابد به قدر همت خویش. آورده اند که مردی پیش سلیمان (ع) آمد و گفت: ای پیغمبر خدا، به خواب دیدم باغی آراسته و در وی میوه های بسیار بود و در آن باغ دیدم خوکی بزرگ نشسته بود، مرا گفتند که این باغِ این خوک است. من از آن حال متحیر گردیدم و در باغ خوکان بسیار دیدم که میوه میخوردند و گفتند که این خوکان میوه به فرمان این خوک بزرگ می خورند. سلیمان گفت: این خوک بزرگ پادشاه ظالم و ستمگر است و خوکان دیگر اندیشمندان آن حرام خواره، که مطیع و فرمان بر پادشاه ظالم اند و دین را به دنیا فروشند و از عذاب حق تعالی نترسند. - جابر مغربی

1372